LEBARAN TAUN IEU

Beda ti sasari, ayeuna mah nyanghareupan lebaran teh kacida wegahna. Kahayang mah ulah manggih Syawal, geus Puasa teh ngajleng we kana Hapit. Bonganna!

Baheula keur leutik, teu sirikna ajrag-ajragan mun dibejaan ku ustad di pangajian yen rek nyanghareupan puasa. Patarik-tarik sora, tingcorowok ngapalkeun niniatan. Niat mandi beberesih, niat puasa dina waktu janari, niat solat taraweh, niat buka puasa dina waktu magrib, niat godin oge aya. Niat godin teh lamun puasana teu parat nepi ka magrib, puasa ngan satengah poe nepi ka lohor. Tapi can pernah nanyakeun ka ustad kumaha jampe niatna lamun niat teu puasa.

Sok sanajan puasa kakara dua poe, kuring panghagetna nandaan angka dina almenak. Hayang tereh-tereh nincak kana lebaran. Agul nembong-nembong baju anyar sababaraha rampasan, ngabobok cengcelengan awi dina palupuh amben atawa dina palang dapur. Ongkoh deui lamun puasa cacap sabulan teh sok meunang persenan ti Apa, buruh lapar, buruh hanaang. Di antara lima awewe sadulur, kuring minangka bungsuna. Atuh panglilalana nampa persenan, sabab lanceuk-lanceuk kuring mah, kabehdieunakeun sok tara bisa tamat puasa, malum awewe, sok aya hahalangna. Bulan puasa, bulan barokah teh lain ukur babasaan. Si bungsu dipupujukeun. Itu-ieu keur si bungsu.

Taun ieu, nya taun ieu, dina umur nu ka duapuluh tilu, kuring teu pati sumanget nyanghareupan lebaran. Lain geus euweuh deui nu mere persenan, da Apa tos lami ngantunkeun, ongkoh pan ti saprak umur duawelas taun kuring geus teu bisa cacap puasa sabulan campleng. Lain pedah henteu boga baju anyar, da geus lain budak nu kudu paginding-ginding.

“Yi, kade tutung…ulah bari ngalamun atuh popolah teh!”
“Aeh, Ceuceu..” Kuring nyolongkrong munjungan ka Ceu Tika, lanceuk kuring nu katilu.
“Mana barudak, Ceu?” Nu ditanya ngan ukur nunjuk ka pangkeng ibu.
“Keun atuh, ulah dipikiran teuing, kabancen geura”
“Henteu ieu oge Ceu, mung kumaha nya mayunanana?”
“Nya puguh Euceu oge sok bingung ari kudu adu hareupan jeung Ceu Tari teh. Apal meureun kana pangadatanana nu rada alus. Sok hayang meunang sorangan, sok asa bener sorangan”.
“Dupi pamendak Ceuceu kumaha?” kuring menta bongbolongan.
“Perkara eta teh ku Euceu geus disawalakeun jeung Ceu Ema, Gatri, oge Lastri. Ari ceuk Euceu pribadi mah sagala kaputusan aya di Ayi. Sabab ayeuna mah lain jamanna deui ngajodo-jodokeun teh. Geus teu usum. Ngan nu jadi beurat teh, eta kahayang datangna ti Ceu Tari. Kahayang nu moal bisa dipungpang deui. Sok komo ‘itu’-na geus dijangjian pidatangeunna ka dieu poean Lebaran. Geus tangtu Ayi kudu narima. Aya eta oge ngumaha ka Ceu Tari. Ari pokna teh “Naha? Pan ieu teh demi kabagjaan adi urang nu bungsu? Keun wae ari soal kuliah can beres mah, da eta mah bisa dipaju najan geus kawin oge. Kumaha ke lamun geus teu bisa katungkulan ku ibu? Pan beuki dieu teh, ibu beuki ripuh, loba geuringna batan cageurna. Mun seug teu bisa katungkulan, saha nu hanjakal?” Lah, rea. Rea pisan omonganana mah, seug bari nyeuneu deuih. Opatan bagilir mere pamadegan ka Ceu Tari. Tapi teu pisan-pisan Ceu Tari  katingal bakal robah pamadegan. Saperti biasa gurat batu geus kawengku.

Kuring ngaheruk ngabandungan Ceu Tika. Leungeun mah teu eureun pakpikpek ngahanca pagawean. Kuweh nyawisan lebaran geus ngajajar dina stoples. Geus jadi kabiasaan kuring, migawe ku sorangan barang jieun rupa-rupa kuweh tina resep koran atawa majalah. Ngan kuring nu aya, maturan ibu. Nu sejen mah geus bumen-bumen sorangan.  Geus ilaharna, poean lebaran sadudulur kumpul di dieu, di bumi ibu. Minangka kasepuhan nu jumeneng keneh. Bibi atawa paman, rayi ti Apa, oge rayi ti ibu sok ngadeuheus.

“Ari saur Ibu kumaha Yi?”
“Sami sareng Ceuceu. Kantos eta oge Ibu nyaur Ceu Tari, rada digalendut. Mung da teu riuk-riuk bade ngabedokeun pamaksadanana. Malah ka ibu wantun ngadalak, saurna teh, Ibu kedah bagja gaduh putra sapertos anjeunna anu bumela ka wargi, anu ageung perhatosan sapertos anjeunna. Lamun teu nyaah mah moal bade pipilueun ngurus sareng ngabeayaan abdi sakola. Pan lamun abdi janten ngahiji sareng itu, pasti beaya kuliah teh ngalih janten tanggungan itu”, kuring mengkek piceurikeun.

***
Bulan kamari kuring mimiti nyaho rek dijodokeun ka babaturan sapagewean Kang Dadan, salaki Ceu Tari.
“Pokona, Ayi ulah hariwang. Tanggung beres wae lah. Insinyur, kasep! Tah ieu gambarna”, Ceu Tari ngasongkeun potret lalaki tegep. Potret ukur direret.

Kuring melengek. Asa keuheul ka diri sorangan, naha biwir teu daek engab. Pan mun di kelas mah, kuring teh mahasiswi nu pangcapetangna. Pertentang lamun boga pamadegan. Pangpogotna lamun kudu pacental-cental, silih tempas jeung babaturan dina waktuna diskusi. Ayeuna kuring ngabetem. Kuring teu bisa guam di hareupeun Ceu tari, lanceuk kuring nu cikal. Nu mawa komara ka kulawarga. Nu ngabiayaan hirup kuring salila sakola, ayeuna nu ngabeayaan kuliah kuring.

“Kumaha Yi? Daek henteu ka dinya? Rek neangan nu kumaha deui? Pan neangan sorangan mah can karuhan bisa. Geuning tepi ka ayeuna oge Euceu mah can pernah nempo Ayi babarengan jeung lalaki anu pantes jadi pisalakieun!”

Meg! Gustiii…Asa ditonjok hulu angen. Heneg. Najan nyaho Ceu Tari mah ari ngomong sok sangeunahna, tapi omongan nu ieu mah karasa pisan garihalna. Matak pejah kasabaran. Teu, teu rido kuring dianggap teu bisa neangan pisalakieun sorangan. Teu rido! Ka mana kamerdekaan kuring dina nangtukeun jalan hirup sorangan. Ka mana kamerdekaan pikeun milih jalan sorangeun? Lain. Lain kuring embung kawin. Lain teu bisa neangan sorangan. Anu hayang ka kuring ngantay, teu kurang-kurang. Malah lamun dijajarkeun,nu kumaha rupana oge aya. Kari daek milih. Malah lamun ditataan pangkat, harkat, darajat, oge loba nu leuwih ti dinya. Tapi pan kuring can mikir ka dinya. Asa resep keneh lengoh batan kudu papacangan. Teu kabayang kudu riweuh ngurus batur. Pan kuliah oge sakitu nyedot tanaga. Kuring geus paheut jeung diri sorangan moal waka mikir-mikir boga kabogoh, komo deui boga salaki lamun can hasil nyangking gelar sarjana. Ayeuna pan keur ngahangkeutkeun. Keur nalungtik hiji hal keur bahan jadi sekripsi.

“Cekap Ceu, pasihan waktos abdi kanggo ngemutan”, ceuk kuring bari ngalimba. Hate mah hayang ngajerit, hayang ceurik gogowakan. Lamun kongan mah hayang bari lolongseran, kokosehan dina ubin atawa bari gogolenteran ngamuk jiga budak.
“Nya, tong lila teuing. Da lebaran ge jinisna rek datang nanyaan. Ngarah teu hese deui ngumpulkeun duduluran. Keun wae henteu tepi ka pruk kawin. Asal panyangcangna we heulanan. Pan alus lamun Lebaran Haji bisa ngaresmikeun”, pokna teu kireum-kireum.
“Ceu…”, lenggerek kuring kapiuhan. Inget-inget soteh basa karasa aya nu nyeuceuhan cai haneut kana tarang.
“Yayi…, Yi. Sing emut geulis”
“Bu, upami aya Apa mah Ayi teh moal kieu”
“Emh, teu kenging nyarios kitu bageur. Hawatos ka Apa”, Ibu murubut cisoca.
“Bu, hapunten Ayi”, kuring nyegruk dina pangkonan ibu.
Saprak nyaho kana nasib diri nu sarupa kitu, kuring nguyung. Kuring Yayi, nu ku dulur sok disebut ‘Ayi’ teu nyangka sacongo buuk, bakal ngalaman nasib jiga Siti Nurbaya, jiga Mariamin. Lamun kieu kaayaanana, mana atuh buktina perjoangan Raden Ajeng Kartini teh?  Mana atuh buktina perjoangan Raden Dewi Sartika teh? Mana? Naha di jaman nu sakieu majuna masih aya keneh jelema nu resep mamaksa kawin?
Ayeuna, di bulan Puasa ieu, kuring teu pati kalap jiga bulan kamari. Kuring geus rada teteg. Sabab kuring boga kayakinan, jodo, pati, bagja, cilaka ngan Alloh nu miboga, ngan Mantenna nu bisa nangtukeun. Najan Ceu Tari ngojok-ngojok, mamaksa nitah kawin ka jelema nu ngaran Darda tea, ari teu aya idin Mantenna moal ngajodo. Nya kitu deui kuring, najan keukeuh peuteukeuh embung direremokeun, ari jodona ka dinya mah, moal bisa nolak deui.
Mung Alloh anu  jadi pamuntangan, nu ngawasa beurang peuting, nu kawasa ngusik malik hate manusa. Kuring sok rajeun hudang tengah peuting, leuwih sering ti samemeh meunang karerepet. Neneda ka Nu Maha Suci, ngarah ditenangkeun hate, dicaangkeun pipikiran. Sok digerendengkeun ari ngadunga teh, ngahaja sangkan nyerep kana hate.
Gusti, dina hal ieu abdi nyanggakeun sadaya-daya. Mung Gusti nu kawasa ngusik malikkeun manusa. Mung Gusti nu tiasa ngarobih paraosan tiap jalmi. Gusti, upami leres-leres eta jalmi teh jodo abdi nu sae dunya aherat, mangga geura buka manah abdi pikeun nampi  anjeunna. Geura kempelkeun abdi duaan dina kasaean kalawan jalan anu sae. Upami anjeunna awon kanggo abdi dunya hereat, mangga Gusti geura candak sagala paraosan resep anjeunna ka diri abdi. Mugi Gusti, henteu masihan kasempetan ka abdi duaan kanggo ngajodo dina tali rarabi.”
***

Piduapoeeun deui ka lebaran, kuring  ratug. Nganti-nganti datangna Ceu Tari ti Surabaya. Kuring geus pasrah ka Pangeran, moal pasrah ka Ceu Tari. Sabab pikeun kuring laki rabi teh teu cukup ku rupa jeung harta wungkul. Kuring butuh anu bisa ngarti kana pasipatan kuring, anu bisa narima kakurangan jeung kapunjulan kuring kalayan wajar. Kuring apal kana pangadatan sorangan, tapi salaki kuring kudu leuwih apal kana pangadatan kuring. Nya kitu deui sabalikna kuring kuanjeun.
Ari dina telepon mah poe ieu Ceu Tari pidatangeunna ka Bandung. Lanceuk-lanceuk kuring nu opatan geus karumpul. Imah karasa haneuteun. Jauh ti sasari nu biasana rehe combrek da nu aya ngan kuring kadua ibu. Kitu oge kuring mindengna lila di kampus, sok komo lamun aya jadwal peraktek di laboratorieum.
Wanci sariak layung, nu didago-dago can tembong wae. Ongkoh wegah amprok, tapi panasaran hayang nepikeun pamadegan kuring ka Ceu Tari. Kuring kudu nangtukeun sikep. Najan kudu kawin ayeuna-ayeuna moal serah bongkokan rek pasrah kitu wae. Kuring bakal mere tanjakan lamun keukeuh kudu kawin ka eta jalma. Geus dirarancang naon wae kahayang kuring nu kudu dicumponan lamun kuring kudu daek kawin ka eta jalma.
Jerewet alo kuring, anak Ceu Ema nyoara ti lawang panto bari ajrag-ajragan, “Enin…Uwa sumping, Mamah…Uwa sumping!”. Enya wae, Ceu Tari nu datang teh, kaluar tina mobil jeung salakina dituturkeun ku tilu anakna. Jigana cape di perjalanan, katempona jiga nu lungse tur pias. Lengkahna ngalenghoy, disangkeh  ku salakina, dituyun ku anakna anu cikal. Biasana mah kacida gagahna. Rengkak paripolah nu bisa nuduhkeun yen dirina jalma anu kuat patekadan. Geus deukeut, karak katangen Ceu Tari rambisak, langsung nyuuh kana pangkonan ibu.
“Ibuuu…hapunten Neney”, pokna bari neueulkeun gadona kana tuur ibu. Ti leuleutik Ceu Tari sok nyebut dirina Neney, ngaran nenehna, da basa diajar nyarita teu bisaeun nyebut ‘neneng’. Rada lila nyuuhna teh, jung cengkat. “Mana Yayi?” Kuring rada ngarengkog. “Dieu bageur…hampura Ceu Neney”, bari ngagukguk ceurik teu repeh-repeh. Kuring ngaleketey tadina mah geus taki-taki, nginget-nginget deui piomongeun nu baris dikedalkeun hareupeun Ceu Tari. Ulah katangka jiga bueuk meunang mabuk, saperti nu eunggeus-eunggeus.
Barudak olohok ningali uwana kitu peta. Digiringkeun ku Ceu Tika jeung Ceu Gatri ka patengahan, diolo sina lalajo telepisi, terus ditungguan ku Bi Onah. Aya oge nu dibebenjokeun ku cocooan. Di ruang tamu ngariung sadulur-dulur ditambahan ku salakina masing-masing. Ari barudak geus disilibkeun mah nembe ibu sasauran.
“Aya naon, Ney? Asa rareuwas kieu Ibu mah..”
Ceu tari ngan ukur sisimekeun. Anu nembalan lain Ceu tari, tapi Kang Dadan, salakina. Lalaki kadua nu bisa nundukkeun hate Ceu Tari salian ti Apa.
“Ibu perkawis calon kanggo Yayi tea”, derekdek Kang Dadan nyaritakeun saha saenyana pisalakieun kuring teh. Darda, batur sapagaweanana tea. Boga tangtungan hade, rupa hade, jelema jegud, turunan gegeden. Pokona nurub cupu lamun dugi ka ngadahup ka kuring ceunah. Ngan hanjakal anyar-anyar ieu kakara kanyahoan yen manehna teh katerap kasakit nu rada minculak, resep ka jalma nu sarua jinisna jeung manehna, papada lalaki!
Teu karasa kuring ngabirigidig bari istigpar. Emh, meureun matak daek direremokeun ka kuring teh keur nutupan kaayaanana nu teu parok jeung batur. Boa lamun jadi ngadahup, kuring mah ngan ukur jadi papaes imah. Keur nyumponan status wungkul. Saterusna manehna bisa nyamuni dina kapantesan salaku salaki bari tetep milaku lampah teu uni jeung papadana. Naudubillah!
Peuting ieu, dina maleman takbiran, kuring nyegruk dina pangsujudan. “Nuhun Gusti, abdi parantos dijait tina kanircaan”. Tapi kuring reuwas, basa kuring kageubah ku sora anu ngoncrang “Gusti, geura caketkeun anu sae kanggo abdi”. Kuring ngabelenyeh, era ku gerentes hate nu kakara datang ayeuna, kahayang nu kakara nembongan saumur kuring ngamprokkan 22 kali Lebaran. Ngolebat hiji jajaka nu imut bari neuteup ku panon anu liuh. Hiji jajaka anu geten mantuan atawa maturan lamun kuring peraktek di laboratorieum. Can pati wawuh ka jinisna. Tapi ningali ku kalem jeung someahna geus bisa kajudi  kuring bakal kagembang. Hhhmm…
Nu pasti, isukan, panon poe hiji Syawal bakal dipapag ku hate  anu wening, hate nu pinuh ku kabagjaan.

Bandung, 12 Agustus 2010